Peated whisky, rokerig karakter voor de liefhebbers

Er zijn nogal wat peated whisky’s, denk bijvoorbeeld alleen al eens aan de whisky’s afkomstig van het eiland Islay. Turf is een essentieel ingrediënt voor veel bekende whisky’s zoals de Ardbeg, de Highland Park of de Laphroaig. Het geeft de whisky’s hun opvallende karakter en de drinkers een bijzondere smaakbeleving.

Veel turf gebruiken bij het maken van whisky, levert rokerige whisky’s met veel kracht en karakter op. De bekende distilleerderijen op het eiland Islay produceren en exporteren vele whisky’s waarbij turf een belangrijk bestandsdeel is. Maar wat is peat/turf nu eigenlijk en waarom wordt het gebruikt in whisky’s?

Hoe en waar kom je aan turf?

Onze voorvaderen steken al sinds een eeuwigheid turf over de hele wereld. Het was, zeker enkele eeuwen terug, een essentiële grondstof die menig familie door de winter hielp. Ook een groot gedeelte van het Schotse land herbergt aanzienlijke turfvoorraden in de veenachtige gebieden. Deze lagen turf zijn gevormd gedurende een periode van 1000 tot wel 5000 jaar. Het veen stijgt ieder jaar ongeveer met 1 millimeter, dus een veen van 3 meter dik is ongeveer 3000 jaar oud.

Ook in Nederland zijn er grote veengebieden te vinden. Turf is gedroogd veen dat bijvoorbeeld gestoken werd in Noordoost-Nederland en het aangrenzende Duitse gebied. Hier waren heuse veenkoloniën, de hele economie dreef op het winnen van turf voor voornamelijk brandstof. Ook in Schotland werd turf al sinds mensenheugenis gebruikt als bron van energie.

Het turf werd in dunne plakken gesneden en opgestapeld om te drogen. Het water gaat vrij snel uit de gestoken turf waarna de plakken keihard worden. Deze plakken branden erg goed en zijn uitstekend als brandstof te gebruiken.

In Schotland begon men het gewonnen turf daarnaast meer en meer te gebruiken gedurende het distillatieproces van whisky. En dat is goed voor ons, want dat doen die Schotten vandaag de dag nog steeds.

Hierbij een filmpje over het winnen van turf:

Hoe gebruik je turf in whisky en waarom?

Hoe komt whisky nu aan die rokerige peaty eigenschappen? De oude Schotten gebruikten turf al om de pot stills te verhitten. Maar leidt dit nu direct naar een rokerige smaak? Nee. Of zorgt het gebruikte water dat door veengebieden stroomt voor het rokerige karakter van whisky? Ook hierop is het antwoord nee. Peaty water bevat slechts een heel beperkt percentage turf. Water is essentieel voor het vervaardigen van whisky. Maar meer dan het water wat bruiner kleuren doet turf niet.

De enige manier waarop je echt een turfkarakter kunt bewerkstelligen voor een whisky is het vochtige mout te drogen boven een turfvuur. Dit zorgt ervoor dat de rook in de gerstkorrels trekt. Whisky’s ontlenen hieraan hun peaty smaak en karakter. Wanneer een distilleerderij met turf experimenteert, krijg je verschillende soorten peated whisky. De befaamde distilleerderijen op Islay zijn hier echt een kei in en hebben dit proces geoptimaliseerd gedurende de laatste eeuwen.

Hoe smaakt een peated whisky eigenlijk?

Turf/peat maakt een whisky rokerig. Dit is wellicht een van de eigenschappen die whiskydrinkers het meest scheidt. Of je bent er weg van, of je hebt er niks mee. Natuurlijk zijn er verschillende gradaties, maar wanneer je bijvoorbeeld een whisky van Ardbeg probeert, weet je precies wat we bedoelen.

De vele liefhebbers vinden de smaak van een peated whisky een beleving. Een verrijking die kracht en complexiteit toe weet te voegen aan een verder al prachtig product. Zij die er niet veel mee hebben omschrijven het als een hap uit een zak tuinaarde nemen of als ouderwets medicijn.

Zijn er verschillen tussen de peated whisky’s?

De mate waarin een whisky peated is, is afhankelijk van enkele factoren. De turfniveaus in een whisky wordt bepaald door de hoeveelheid tijd waarin de mout werd blootgesteld aan de turfrook gedurende het droogproces. Vochtig mout wordt doorgaans zo’n 30 uur gedroogd. Een whiskymerk als Laphroaig droogt haar turf 18 van deze 30 uren boven een turfvuur.

Zo krijg je een brede selectie whisky’s met verschillende karakteristieken. Van whisky’s die hevig rokerig zijn, tot whisky’s die slechts licht rokerig zijn. Moutgraan doet van zichzelf overigens al een klein beetje rokerig aan.

Hoe meet je het turfgehalte in whisky?

Wetenschappelijk gezien drukt de smaak en beleving van turf in whisky zich uit in het fenol-gehalte, dat wordt weergegeven met PPM (Parts Per Million). In principe komt het allemaal neer op het gehalte fenol dat in de mout terechtkomt. Hoe langer de mout droogt boven een turfvuur, hoe hoger het fenol-gehalte. Hieronder een lijstje met de PPM van bekende distilleerderijen.

• Highland Park (20)
• Bowmore (20–25)
• Talisker (25–30)
• Caol Ila (30–35)
• Ledaig (35)
• Lagavulin (35–40)
• Laphroaig (40–43)
• Ardbeg (55)
• Longrow (55)
• Octomore (130 – 309) (!)

Zoals je uit deze tabel kunt opmaken, zijn whisky’s als Laphroaig en Lagavulin rijk aan turf. Vooral de Longrow uit Campbeltown en de whisky’s uit Islay staan bol van turf. We schreven eerder al eens een uitgebreide blog over de beste whisky’s uit Islay. Deze regio staat bekend om haar gebruik van turf en sterke, karaktervolle whisky’s.

De meest peated whisky ter wereld

Zoals je uit bovenstaand lijstje kunt opmaken zijn er aardig wat peated whisky’s. Wanneer je eens een Ardbeg hebt geprobeerd, weet je dat die al bol staat van de peat. De Octomore gaat nog vele stappen verder. De Octomore, met gerst afkomstig van een en hetzelfde veld op de zogenaamde ‘Octomore Farm’, heeft een duizelingwekkend PPM tussen de 130 en 309.

De maker, Jim McEwan van de Bruichladdich Distillery, omschrijft de whisky als een ‘Collossus’. Een reus onder de peated whisky’s dus. Volgens de kenners is dit bij uitstek de peated whisky die je zintuigen bombardeert. Je moet er van houden, wellicht verstandig om eerst eens met een ‘drammetje’ Bowmore of Laphroaig te beginnen.

Het is overigens sowieso aan te raden om als beginnende whiskydrinker eens een peated whisky te proberen. Simpelweg om eens te kijken of dit iets voor je is. Wie weet ben jij wel een echte liefhebber van turfachtige whisky’s!

Wat is jouw favoriete peated whisky? Deel het met ons in de comments!

Anderen bekeken ook

• 

  Hoe ontstaat de kleur van whisky?

• 

  Review: Glengoyne 18 Years

• 

  De leukste Instagram accounts voor whiskyliefhebbers

• 

  Whisky in films en tv-series