Whiskyvaten komen in alle soorten en maten. Sommige distilleerderijen zweren bij oude sherryvaten, sommige geven de voorkeur aan gloednieuw. In onze artikelen geven wij regelmatig aan in welk type whiskyvat een bepaalde whisky jarenlang heeft liggen rijpen, maar waarom doen we dat? Waarom is het van belang in welk vat een whisky haar prille jaren doorbrengt?
Het hout van een whiskyvat
Whiskyvaten zijn van hout. Het hele proces van het maken van een whiskyvat begint natuurlijk met het kappen van een boom. De eikenbomen worden pas gekapt als ze groot genoeg zijn, zo’n 7,5 meter in hoogte en een meter in omtrek. Deze stammen worden vervolgens naar de houtzagerij gebracht waar ze in planken van de perfecte lengte worden gezaagd.
Traditioneel gezien worden er 32 planken gebruikt voor een vat, met een aanvullende 15 om de rest van het vat te vervaardigen. Om de planken goed te kunnen buigen, worden ze blootgesteld aan vuur. Ze worden hierbij ook vaak verschroeid, maar hierover later meer. Een kuiper plaatst de planken in een perfecte positie, zonder nagels, lijm en hamers, waarna op strategische plekken metalen ringen geplaatst worden.
Hout is een poreus product en de distilleerders willen dat hun rijpende whisky’s, tot op zekere hoogte, in aanraking komen met zuurstof. Daarom wordt er geen lak of vernis aangebracht op de tonnen. Zo kan de whisky en het hout een beetje ademen. Tot slot wordt er een gat in de zijkant geboord, waardoor het eenvoudiger is om het vat te ledigen en om gedurende het proces de kwaliteit te controleren.
Het vervaardigen van whiskyvaten
Deze knappe staaltjes vakmanschap werden vroeger volledig met de hand gedaan, een zorgvuldig en tijdrovend proces. Ondanks dat de kuipers vandaag de dag steeds meer machines gebruiken, komt er toch nog aardig wat handwerk bij kijken.
Kuiperij is een oud vakgebied dat zich bezighoudt met het maken van tonnen, vaten en andere traditionele opslageenheden voor vloeistoffen, grondstoffen etc. Een traditioneel beroep waar de nodige ervaring bij komt kijken. De planken worden zorgvuldig gebogen zodat de vaten hun karakteristieke mooie vorm krijgen.
De vezelrichting moet ook juist zijn, anders zal er teveel whisky uit de vaten verdwijnen door verdamping. Een verschijnsel dat overigens alleen te beperken valt, aangezien het niet te voorkomen is. Zoals we al eerder uitlegden naar aanleiding van een vraag over ‘The Angels’ Share‘, verdampt er sowieso een percentage van de kostbare whisky door een natuurlijk proces.
De voordelen van eikenhouten whiskyvaten
Eikenhout is het meest geschikt voor het vervaardigen van whiskyvaten. Nu zal je wellicht denken, waarom gebruikt men eikenhout voor het maken van vaten en niet een ander type hout? Eikenhout staat bekend als puur hout. Eikenhout is traditioneel, functioneel en volop voor handen. Het is sterk maar buigbaar. Er zijn enkele zeer duidelijke positieve effecten te bekennen waaruit duidelijk wordt waarom het een traditie is geworden eikenhout te gebruiken.
Zo kan eikenhout ongewenste elementen in de vloeistof verwijderen of zuiveren. Denk hierbij bijvoorbeeld aan zwavel. Daarbij kan eikenhout ook dingen toevoegen aan whisky, zo verandert het aroma van de drank. Dat gaat natuurlijk niet snel, maar is een zeer geleidelijk proces. Whisky’s krijgen zo vaak nieuwe of versterkte eigenschappen van vanille, lacton, houtsuikers en een fijnere warmere kleur.
Daarnaast heeft eikenhout een goede bewerkbare structuur en een hoge dichtheid, wat het perfect maakt voor de kuiperij en uitermate geschikt voor het opslaan van whisky. Het eikenhout bevat tevens mineralen die een goed effect hebben op sterke dranken, daarbij heeft het hout een effect op de kleur en kwaliteit van de whisky. Het is in sommige gebieden zelfs wettelijk vastgelegd dat whisky enkel en alleen in eikenhouten vaten mag rijpen.
Amerikaans eiken vs Europees eiken
Doorgaans wordt er gekozen voor een van de twee meest gangbare types eikenhout, de Amerikaanse variant (Quercus Alba) en de Europese variant (Quercus Robur) die voornamelijk in Frankrijk groeit.
De Amerikaanse eik, hoe kan het ook anders, groeit ontzettend hard en heeft daarbij een zachtere, verfijnder aroma. De Europese eik heeft een rijk, vol intens aroma te bieden, rijk aan tannine. Een Amerikaanse eik kan na 70 jaar al worden gekapt, zijn Europese tegenhangers doen daar een stuk langer over. Maar, daar staan dan weer wat rijkere invloeden op onze geliefde godendrank tegenover.
De invloed van sherry- en bourbonvaten
Vaak hebben we al de befaamde Spaanse sherryvaten genoemd, of de veelgebruikte bourbonvaten. Bourbonvaten worden zo’n 40 seconden verschroeid nadat ze ineengezet worden. De binnenkant van de vaten wordt kort in brand gezet, waardoor ze een koolzwarte laag krijgen aan de binnenkant.
Dit wordt op verschillende manieren gedaan, met elk hun eigen effect op de whisky. Zo zorgt deze techniek ervoor dat zwavelcomponenten worden verwijderd uit de vloeistof. Het wereldwijde gebruik van bourbonvaten is een gevolg van de Spaanse burgeroorlog eind jaren 30. Door deze burgeroorlog waren de destijds gebruikte sherryvaten minder voor handen.
Men koos toen voor de bourbonvaten als alternatief. Een goede keuze overigens, aangezien bijvoorbeeld enkel het gevolg van het verschroeien al aantoonbaar een erg goed effect heeft op de whisky. Zo worden de houtsuikers gekarameliseerd en vervolgens opgenomen door de rijpende vloeistof.
Sherryvaten worden echter enkel geroosterd. De vaten waarmee Oloroso wordt gerijpt zijn het meest populair in de whiskyindustrie. Sherryvaten worden soms gemaakt van Amerikaans eikenhout, maar dit is doorgaans voor Fino Sherries en die worden niet vaak gebruikt in de whiskywereld. Sherryvaten leveren doorgaans whisky’s op met een rijkere volle smaak in tegenstelling tot whisky’s die rijpen in bourbonvaten.
Het kiezen van het juiste whiskyvat is essentieel
Iedere distilleerderij kiest haar eigen proces. Het kiezen van een geschikt whiskyvat is dan ook een belangrijk onderdeel hiervan. De ene distilleerderij zweert bij bourbonvaten, de andere bij portvaten. De whiskydrinker maakt uiteindelijk uit of dit een goede keuze was. Natuurlijk zijn er nog een heel aantal andere zaken die het uiteindelijke product beïnvloeden, maar de keuze voor een vat is onderdeel van de vaak eeuwenlange tradities en cultuur van een distilleerderij.
Hele studies zijn gewijd aan het effect dat een voormalig aanwezige vloeistof in een hergebruikt whiskyvat heeft op de jonge rijpende whisky. Er werd zorgvuldig uitgezocht wat de invloeden zijn op de smaak, het aroma en bijvoorbeeld de kleur van een rijpende whisky.
Wist je bijvoorbeeld dat wanneer er voorheen Chardonnay in een whiskyvat zat, dit leidt tot een whisky die wat lichter is en een meer soepele, tropische smaak heeft? Of wat dacht je van het zoete, siroop-fruitige effect van een donkere rum als voormalige ‘bewoner’ van een whiskyvat.
Aah, whisky… het blijft een ongekend interessant product.
3 reacties op dit artikel
interessant om te weten.
nu weten we nog beter hoe belangrijk die vaten zijn
“Ze worden hierbij ook vaak verschroeit…”
maak daar “Ze worden hierbij ook vaak verschroeid” van, en you’re in business 🙂
waar kan je het best vaten kopen?